MIKROHISTORIA

Zmiana nazw miejscowości stanowiła jeden z kluczowych elementów polityki unifikacyjnej, jaką prowadziło państwo polskie w stosunku do tzw. ziem odzyskanych po zakończeniu II wojny światowej. Na Opolszczyźnie proces ten oznaczał nadawanie nowych lub odtwarzanie starych nazw polskich w oparciu o istniejące źródła. W wielu przypadkach nawiązywano wprost do nazw miejscowości zniesionych przez władze niemieckie w drugiej połowie lat 30. XX wieku.

Administracyjne grupy operacyjne, które w kwietniu i maju 1945 roku obejmowały placówki w lewobrzeżnej części Śląska Opolskiego, dysponowały niekompletnymi spisami miejscowości w brzmieniu niemieckim i polskim. Pierwszy, w miarę kompletny projekt polskiego nazewnictwa topograficznego, opracowany przez Instytut Śląski, został zaakceptowany i przesłany do Katowic na początku września 1945 roku, przez Biuro Studiów Osadniczo-Przesiedleńczych Ministerstwa Administracji Publicznej. Pomimo tego nadal w odniesieniu do blisko połowy miejscowości na Śląsku Opolskim używano kilku nazw jednocześnie. Dla przykładu, w odniesieniu do wspomnianego Korfantowa (niem. Friedland O.S.) stosowano nazwy: Fyrląd, Fryląd, Fyrdlandul i Lwów Fyrląd. Stan taki spowodowany był kilkoma czynnikami. Przede wszystkim – działaniami przesiedleńców i repatriantów, którzy, wobec braku oficjalnych nazw polskich, samorzutnie obdzielali wsie i miasteczka na ziemiach północnych i zachodnich nowymi nazwami, zazwyczaj o charakterze „sentymentalnym”. Po drugie, do utrzymania stanu wieloznaczności przyczyniła się aktywność różnego rodzaju komisji: resortowych i branżowych, które na potrzeby doraźnego odniemczenia nazw osad i stacji kolejowych wprowadzały do obiegu formy, które ignorowały elementarne zasady słowotwórstwa polskiego i historyczną przeszłość terenu.

Jesienią 1945 roku Ministerstwo Administracji Publicznej wystąpiło z propozycją pozyskania środowisk naukowych do prac w komisji zajmującej się całościowym ustaleniem nazw miejscowości na Ziemiach Odzyskanych. 15 listopada 1945 roku ministerialny okólnik dotyczący przebiegu prac nad ustaleniem nazw miejscowości został przesłany pełnomocnikom okręgowym na ziemiach zachodnich i północnych. Informowano w nim między innymi, że jedynie upoważnionymi do dokonywania zmiany nazw miejscowości są ministerstwa: Administracji Publicznej i Ziem Zachodnich. Ponadto, w celu usprawnienia prac koncepcyjnych, powołano organ pomocniczy, tj. Komisję Ustalania Nazw Miejscowości oraz trzy zespoły robocze, tzw. komisje regionalne. Według wstępnych założeń ukończenie prac komisji głównej i komisji roboczych zaplanowano na początek 1947 roku. Wbrew pierwotnym oczekiwaniom prace komisji zostały przedłużone i trwały do końca 1950 roku. W sumie gremium to odbyło czternaście spotkań. W efekcie pięcioletniej pracy ustalono ponad 30 tys. polskich nazw na ziemiach zachodnich i północnych.

Pierwszą regulacją prawną wprowadzającą urzędowe nazwy miejscowości na terenie Śląska Opolskiego było rozporządzenie wojewody śląsko-dąbrowskiego z 27 listopada 1945 roku. Toponimy sukcesywnie były publikowane w Monitorze Polskim, w dziennikach urzędowych Ministerstwa Administracji Publicznej, Ministerstwa Ziem Odzyskanych oraz w dziennikach wojewódzkich. Na Opolszczyźnie jednak większość polskich nazw miejscowości została ustalona już w 1946 i 1947 roku. Nazwa Korfantów została nadana naszemu miastu na mocy rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z 12 listopada 1946 roku (Monitor Polski nr 142, poz. 262), na cześć wielkiego Polaka Wojciecha Korfantego.

Nie zawsze decyzje podjęte przez komisje były przyjmowane ze zrozumieniem przez mieszkańców regionu. W skali gminy Korfantów protesty wywołało nadanie wsi Hillersdorf nazwy Niewola, zamiast wcześniej proponowanej – Wielkie Łąki. Swoista batalia o zmianę nazwy tej niewielkiej wspólnoty toczyła się kilka lat. W lipcu 1949 roku mieszkańcy wsi wystosowali w tej sprawie petycję do Prezydium GRN w Korfantowie. Wkrótce, delegacja gromady udała się do Warszawy, aby tam przedstawić swój problem Ministrowi Administracji Publicznej. Na początku lat 50. XX wieku wsi przywrócono nazwę Wielkie Łąki.

Obwieszczenia Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego o ustaleniu urzędowych nazw miejscowości na obszarze Śląska Opolskiego kończyła zazwyczaj sentencja: „W stosunkach publicznych wolno używać nazw wyżej wymienionych miejscowości tylko w brzmieniu urzędowo ustalonym”. Była to reakcja na przeciągające się procedury wprowadzania nowych nazw oraz brak jednoznacznej postawy urzędów szczebla gminnego i powiatowego w stosunku do nowej sytuacji. Działo się tak, między innymi, w Korfantowie, gdzie jeszcze na wiosnę 1947 roku, pomimo oficjalnej zmiany nazwy miasta, na pismach przychodzących do urzędu gminy przybijano pieczątkę z napisem: „Zarząd Miejski Fryląd”.

Tab.: Zmiany nazw miejscowości gminy Korfantów w 1945 roku

Marek Misztal